معرفی کتاب تأملات فلسفه سیاسی در ایران معاصر
نویسنده: مرتضی یوسفی راد
ناشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
تهیه کننده: پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی
معرفی کتاب ” تاملات فلسفه سیاسی در ایران معاصر” با ایدۀ “انقلاب اسلامی دستاورد خردورزی فیلسوفانه از ایران معاصر”
ایران معاصر در فضای فکری و سیاسی اجتماعی خود ورود افکار فلسفی سیاسی اجتماعی مارکسیستی و سوسیالیستی و لیبرالیستی را شاهد بوده و از آن تاثیراتی پذیرفته است اما؛
1- این تاثیرات هم محیط عینی و فرهنگی جامعه را شامل شده
2- و هم قشرهایی از جامعه مفاهیم اساسی وارداتی زندگی مدنی را همچون آزادی و برابری در معنای لیبرالی آن در مقابل عدالت ، حق و حقوق در مقابل تکلیف، دولت در معنای دولت –ملت و مرزهای ملی و قانون عرفی در مقابل شریعت در همان معانی اراده می کنند که افکار جدید وارداتی اقتضاء داشته است.
3- در عین حال در نوع مواجهه با این مفاهیم در میان متفکرین این دوره شاهد آشفتگی مفهومی و مبنایی هستیم.
از سوی دیگر این دوره به جهت نوع و کیفیت مواجهه ایی که متفکرین و علماء دینی اعم از فقیهان و فیلسوفان و روشنفکران از افکار و مطالبات جدید داشته اند به دو مقطع الف- دوران مشروطه( از پیدایش تا آخر حکومت پهلوی اول) و ب- دوره پهلوی (از حکومت پهلوی دوم تا پیدایش انقلاب اسلامی) تقسیم می‌شود.
مقطع اول مقطع مواجهۀ فقیهان و روشنفکران است اگر چه آنان در مواجهه خود با مفاهیم مورد بحث همچون آزادی، حق و حقوق و قانون و دولت مدرن، در نفی و اثبات آنها و در تایید و عدم تایید آنها در کنار استدلالات فقهی و روشنفکرانۀ افرادی چون ملکم خان، آخوندزاده، …. خود، استدلال عقلی هم داشته اند اما بُرد حداکثری آنها دفاع از ادعای توانایی اسلام در پاسخگویی به نیازهای زمانه بود از سوی افرادی چون شیخ فضل الله نوری و میرزای نایینی و ملا صالح مازندرانی و …هرچند تفاوتهایی با هم دارند
در مقطع دوم که مقطع به میدان آمدن فیلسوفانی چون علامه طباطبایی، علامه جعفری، استاد مطهری و امام خمینی است بُرد آن تا نفی نظام سیاست موجود یعنی رژیم پهلوی تا ارائه یک نظریه نظم سیاسی بدیل پیش می رود.
ب: تفاوت دو نوع مواجهه مذکور ناشی از آن است که در مقطع اول متاملین این دوره حیثیت فقهی یا روشنفکری داشته و جزء و جزیی نگر بوده و پشتوانه فیلسوفانه همراه با انسجام فکری و مبنایی و منظومه ایی نداشته اند هر چند در میان آنها تاملات فلسفی خصوصا از مثل میرزای تایینی هم صورت گرفته است اما در مقطع دوم متاملین آن حیثیت فلسفی داشته و فیلسوف اسلامی محسوب شده و آنچه ارائه می دهند با پشتوانه منظومه فکری است و در دستگاه فلسفی‌شان، طراحی و ارائه نظم مطلوب از حیات و زندگی یک دغدغه و مساله می باشد. آنان آگاهانه با محیط بیرون خود ارتباط برقرار نموده و به مواجهه با مفاهیم جدید رفته و با دستگاه فلسفی خود آنها را بازنگری نموده و با فراهم شدن زمینه های بیرونی و میدانی یعنی پذیرش چنین تاملاتی از سوی مردم مشروعیت نظام سیاسی حاکم را زیر سوال برده و از نظم سیاسی جایگزین سخن می گویند. فلاسفه اسلامی با عرضۀ آن به مردم و با مطالبه آن از سوی مردم زمینه رخداد تحول بزرگی به نام «انقلاب اسلامی» را پدید می‌آورند تا از این طریق نظم موجود نامطلوب و آمیخته با انواع نارسایی ها و انواع ناسازواری ها کنار رفته و نظمی مطلوب با ماهیت اسلامی و ایرانی جایگزین آن گردد.
مساله آن است که فلاسفه اسلامی در مواجهه با مطالبات جدید برپایه مبانی قوی وارد می شوند و خود را در تقابل با ایدئولوژی های لیبرالیستی و سوسیالیستی و مارکسیستی قرار داده و با پشتوانۀ قوی اسلامی و سنت فلسفی آن با مسائل جدید زندگی سیاسی امروزین مواجه می شوند و تا آنجا پیش می روند که به ارائه طرح و نظریه سیاسی بدیل و جایگزین برمی آیند . اینان با اعتقاد بر اینکه اسلام دین و آیین زندگی است و از قوت مبنایی در خوردار می باشد در مواجهۀ خود با نیازهای فکری و اندیشگی علاوه بر مواجهۀ قوی و موثر و فعال با مفاهیم سیاسی اجتماعی جدیدِ رواج یافته در فضای فکری و سیاسی اجتماعی به مواجهۀ مبنایی بر آمده و در ضمنِ مواجهه با مفاهیمِ ورود یافته ضمنی و مصرح، اسلام را قابل و مفید و شایسته برای مدیریت و سامان دهی و راهبری راهبردی و معنوی متعالی معرفی می کنند و در بین آنان امام خمینی با پشتوانۀ مبنایی قوی انسان شناسانه و معرفت شناسانه فلسفی اسلامی متعالی به ارائه نظریه سیاسی ولایت فقیه برمی آید .
این نظریه از یک سو فقه و شریعت اسلامی را به عنوان قانون تنظیم زندگی سیاسی و مدنی بخدمت گرفته و از سوی دیگر اسلام را با تفسیری عقلی و معقول و کارآمد و مطابق با نیازهای امروزین مبنای رشد و توسعه متعادل متکامل و سعادت دنیوی و اُخروی معرفی می نماید. در این معرفی اسلام نه به عنوان یک مکتب سکولار و بدور از معنویت و خدا بلکه متمایز از مکاتب دیگر ، دین دنیا- آخرت گرا و دین سیاسی و غیر سیاسی و دین معقول و مطلوب معرفی می شود. متفکرین اسلامی علاوه براینکه اسلام را از حیث نظری و مبنایی دینی جامع و مطابق با نیازهای مادی و معنوی و دین پاسخگو به پرسش های اساسی انسان از مبدا و معاد و ماهیت و حقیقت انسان و زندگی، از حیث عمل نیز اسلام را دین معتدل در میان تجویزات دیگر مکاتب یا ایدئولوژیهای حاکم در عصر جدید معرفی می کنند و اینگونه آن را مورد مطالبه مردم قرار می دهند.
نتیجه اثر:
این اثر روشن گر آن است که ورود فلاسفه در مسائل ایران معاصر نقش اساسی در مواجهۀ عالمانه با آنها دارد. . این اثر با هدف شناسايى نوع دغدغههاى ذهنى و فلسفى دوره معاصر ايران و بيان وجود آشفتگى و عدم انسجام معنايى و مبنايى در ميان مفاهيم زندگى سياسى اين دوره، در عرصه انديشه و فلسفه سياسى نگارش يافته و گامى جديد براى فراهم كردن زمينههاى تقويت فلسفه سياسى اسلامى بهشمار مىآيد.
برای تهیه نسخه الکترونیکی اثر به کتابخوان پژوهان مراجعه نمایید.
برای تهیه نسخه چاپی اثر به فروشگاه نشر پژوهشگاه مراجعه کنید.
قم چهار راه شهدا- فروشگاه نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
