نویسنده: محمد رضا بهمنی
ناشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
تهیه کننده: پژوهشکده مطالعات تمدنی و اجتماعی
چکیده کتاب عیار تمدنی جمهوری اسلامی ایران
رفتار و عملکرد جمهوری اسلامی ایران با رویکردهای مختلفی از سوی صاحبنظران داخلی و خارجی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. در این طرح سیر تکوین و تکامل جمهوری اسلامی با رویکرد تمدنی مورد بررسی قرار گرفته است. طرح پژوهشی «عیار تمدنی جمهوری اسلامی» به عنوان مرحله نخست کلانپروژه «برنامههای تمدنی جمهوری اسلامی ایران» در مرکز مطالعات اجتماعی و تمدنی است که «بازخوانی رویشها و چالشهای حدود چهار دهه حیات جمهوری اسلامی ایران در مسیر دستیابی به تمدن نوین اسلامی» را در دستور کار خود قرار داده است. پرسش مهم این است که «نقاط قوت و ضعف سیر تکوین و تکامل حرکت تمدنی جمهوری اسلامی ایران چه بوده است؟»
با توجه به گستردگی مفهومی در حوزه مطالعات تمدنی، این طرح با رویکرد تمدنی امتمحور به بررسی مسئلههای تمدنی جمهوری اسلامی ایران پرداخته و برای این منظور نیز پس از مفهومشناسی «امت» از منظر المیزان، ابعاد سهگانه هویت، اسلامیت و عقلانیت را به عنوان چارچوب مفهومی اختیار کرده است. در این مرحله کلانپروژه مذکور، ذیل ابعاد سهگانه فوق، هشت مسئله تمدنی جمهوری اسلامی ایران استخراج شده و هر مسئله توسط محققان محترم همکار طرح در قالب یک مقاله علمی و پژوهشی بررسی و تحلیل قرار گردیده است.
کارِ گروهی، مسئلهمحوری و رفت و برگشت میان «عرصه نظر» و «صحنه عمل» از ویژگیهای روشی طرح محسوب میشود؛ بهطوریکه در تحلیل تمدنی هر مسئله، علاوه بر مباحث تئوریک، محققان با مراجعه به «اسناد اعم از اقوال یا اسناد و قوانین رسمی» و «افعالاعم از رفتارهای کارگزاران و دستگاههای حاکمیتی و گزارشهای عملکردی موجود» جنبههای عینی رفتار جمهوری اسلامی را بررسی کردهاند. به عبارت دیگر تحلیل تمدنی هر مسئله، مشتمل بر تحلیل از سه بعد نظر ، سند و عمل بوده است. از سوی دیگر با عنایت به چندرشتهای و پیچیدهبودن تحقیق در این موضوعات، این طرح به صورت گروهی و مباحثهای انجام شده است که در آن هریک از اعضای تیم تحقیق علاوه بر کار فردی در موضوع تعیینشده، حاصل تحقیقات خود را در چند مرحله به گروه ارائه کرده است تا علاوه بر نقد، بررسی و پیشنهادهای جمعی، روح حاکم بر نوشتهها هماهنگ شده، شکلگیری مطالعات چندرشتهای و میانرشتهای تسهیل گردد و پژوهش به شکل یک مجموعه یکپارچه و نظاممند درآید.
مواجهه جمهوری اسلامی ایران با تمدن غرب، جمهوری اسلامی و جریان مقاومت در جهان اسلام و مدیریت اقوام و مذاهب در جمهوری اسلامی ایران سه مسئله مورد بررسی ذیل مقوله هویت است که محققان تلاش کردهاند در هر مورد قوتها و ضعفهای عملکرد جمهوری اسلامی را بررسی و تحلیل کنند. همچنین در بعد اسلامیت، دو مسئله اسلامیسازی علوم انسانی در جمهوری اسلامی و نیز رفتار امتساز جمهوري اسلامی ایران در مناسک حج تحلیل و بررسی گردیده است. در بعد سوم چارچوب مفهومی یعنی عقلانیت، مردمسالاری دینی در جمهوری اسلامی ایران، الگوی توسعه و پیشرفت در اسناد جمهوری اسلامی و دوگانگی نهاد علم در جمهوری اسلامی ایران سه مسئلهای است که محققان به تحلیل تمدنی عملکرد جمهوری اسلامی ایران پرداختهاند. ذکر این نکته ضروری است که بررسی تأثیر عملکرد جمهوری اسلامی در فراز و فرود جایگاه امت در جهان اسلام برای عیارسنجیِ تمدنی هر موضوع تعیین کننده بوده است.