پادکست(فایل صوتی) چکیده کتاب پژوهشی فقهی در خبر و خبرگزاری
فخارطوسی، جواد؛ پژوهشی فقهی در خبر و خبرگزاری؛ تهیه‌کننده: پژوهشکده فقه و حقوق؛ چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، زمستان 1385، 352ص رقعی.
***
حوزه اطلاعات و اطلاع‌رسانی امروزه از مباحث مهم دوران کنونی است. تأثیرگذاری و جهت‌دهی جوامع و ملت‌ها و افزایش سطح آگاهی‌ها از طریق خبررسانی، اهمیت بحث همه‌جانبه در این زمینه را آشکار می‌سازد؛ چه اینکه تأثیرات این اطلاع‌رسانی‌ها در عرصه‌های اجتماع، سیاست، اقتصاد، فرهنگ و سایر عرصه‌ها از دیده صاحب‌نظران مخفی نیست. این موضوع را از منظرهای مختلفی می‌توان بررسی کرد؛ از جمله اگر از بُعد مبدأ کسب اطلاعات و ضوابط نشر اخبار و اطلاع‌رسانی ملاحظه شود، قابلیت تبیین فقهی نیز دارد. کارآمدی تبیین فقهی نیز زمانی است که الگویی مطلوب ارائه گردد.
پیش‌نیاز پرداختن به این بحث آن است که فقیه روش‌ها و شکل‌های جدید خبر و خبررسانی و اجزای مختلف آن را بشناسد و نیز بتواند مسئله خبردهی و خبرگیری را فارغ از حوزه روابط شخصی و فردی، از بُعد اجتماعی و ملی مورد توجه قرار دهد. البته روشن است که نگرش ما باید نگرشی از جنس فقه پویا باشد، نه آنکه در بررسی فقهی موضوع و مسئله، به عدم تعارض نص با آن مسئله بسنده کنیم.
پدیده خبر را از سه حوزه می‌توان بررسی کرد: نخست از نظر شکلی، یعنی بررسی اَشکال مختلف اطلاع‌رسانی؛ دوم از نظر موضوعی، یعنی خبر به‌عنوان پدیده پیچیده که در مواردی ساخته ذهن و خلاقیت بشر است، در کنار سایر پدیده‌ها که مقتضای زندگی پیشرفته است، تحلیل و بررسی گردد؛ سوم، از نظر آثار، یعنی تأثیراتی که خبر در حوزه‌های مختلف اندکی فردی و اجتماعی بر جای می‌گذارد. بررسی هر یک از این حوزه‌های خبری، مجالی گسترده می‌طلبد که هدف کتاب حاضر، حوزه سوم است؛ هرچند برای ورود به بحث، خوانندگان با دو حوزه دیگر نیز اجمالاً آشنا می‌گردند. رسیدن به این هدف، در گروه پاسخ به پرسش‌هایی است؛ مانند اینکه آیا شریعت در این زمینه سیاست‌هایی کلی مقرر داشته؟ اگر پاسخ مثبت است، این سیاست‌ها کدام‌اند؟ از نظر شارع به‌عنوان قانون‌گذار، خبر چه قابلیت‌هایی در قانون‌گذاری دارد؟ پدیده خبر به‌عنوان واسطه نقل و انتقال آگاهی‌ها، در عرصه‌های حقوق اجتماعی دارای قابلیت‌هایی است؛ چگونه این قابلیت‌ها را می‌شناسیم؟ این سؤالات مربوط به چیستی خبر است، اما همین سؤالات به اعتبار ارکان خبر یعنی مخبر و گیرنده نیز طرح می‌شود؛ مانند جایگاه مخبر و حقوق و امتیازات او در احکام شرعی مرتبط با موضوع خبر چیست؟ حقوق و تکالیف گیرنده خبر (مقصد) چیست؟ و سؤالاتی از این است که نویسنده در صدد پاسخ به آنهاست.
نویسنده با استفاده از نصوص قرآنی و روایی و متون فقهی، به شیوه کتابخانه‌ای و تحلیلی و در برخی مباحث با نگاهی انتقادی به موضوع بحث پرداخته است.
وی بر آن است که می‌توان نظام اطلاع‌رسانی الگو و مورد نظر شریعت را درباره خبرنگاری و متصدیان این حرفه بازیابی کرد و اصول و ضوابط مربوط به این بخش از نهاد خبرگزاری را شناخت، از مطالب مطرح‌شده به دو اصل کلی می‌توان رسید: نخست طبقه‌بندی خبرنگاران بر اساس شرایط فنی و توجه به این طبقه‌بندی در گسیل ایشان؛ دوم توسعه اطلاع‌رسانی بر پایه استفاده از منابع غیررسمی خبر. به عقیده او، افشای اسرار شخصی در قالب اطلاع‌رسانی، اخبار، تحلیل‌های خبری، رپرتاژ و آگهی و مانند آن جایز نیست، حتی اگر افشاگری تحت عنوان تنویر افکار و مقابله با جریانات ناسالم باشد. وی عملکرد پیامبر و امیرمؤمنان را که زمامدار معصوم بوده‌اند، دلیل بر مدعای خود معرفی می‌کند. با توجه به ضوابط شرعی و قانونی درباره تجسّس، وی چهار ضابطه را برای فعالیت حرفه‌ای رسانه‌های خبری بیان می‌کند: 1. ممنوعیت تهیه خبر و گزارش درباره امور شخصی و زندگی روزمره مردم؛ 2. ممنوعیت تهیه خبر و گزارش درباره امور کشوری و لشکری و مسائل اجتماعی، بدون هماهنگی با مقامات و به قصد نشان‌دادن آسیب‌پذیری حکومت اسلامی؛ 3. مساعدت رسانه‌های خبری برای استیفای حقوقی، چنانچه نیازمند به تجسْس و تحقیق باشد؛ 4. حضور فعال رسانه‌ها و خبرنگاران در مناطق مختلف جهان برای پشتیبانی اطلاعاتی از مقامات تصمیم‌گیرنده حکومت اسلامی.
وی درباره پدیده خبر معتقد است این موضوع دارای مالیت و ارزش اقتصادی و حتی دارای ویژگی ملکیت است و به همین جهت پدیده خبر می‌تواند موضوع عقود و قراردادهای معاوضی قرارگیرد. وی بر آن است که خبر ظرفیت ابزاری دارد؛ مانند نقش خبر در اثبات قوانین با کمک به رشد قانون‌گرایی، نقش خبر در روابط حقوقی، نقش خبر در دادرسی. بر اساس پژوهش حاضر، گیرندگان خبر مسئولیت‌هایی در برابر اخذ خبر دارند؛ مانند ترتیب اثردادن به خبر و رعایت ضوابط قانونی در ترتیب اثردادن.
صوت
